Dzielnica IV obejmuje w całości lub częściowo kilka historycznych miejscowości: Prądnik Biały, Narodowa Górka, Witkowice, Tonie, Bronowice Wielkie i północną część Krowodrzy oraz niewielkie fragmenty Bronowic Małych, Prądnika Czerwonego i Łobzowa.

Dominującym organizmem znajdującym się pośrodku dzielnicy jest Prądnik Biały (zwany wcześniej Małym). Notowany już w XII w. podobnie jak sąsiedni Prądnik Czerwony (zwany Wielkim). Obydwie miejscowości usytuowano nad rzeką Prądnik, który dał im nazwy. Prądnik Biały zwany był też Biskupim, ta nazwa przypominała o formie własności wsi. Biskup Iwo Odrowąż sprowadził braci zakonu Św. Ducha de Saxia, zwanych duchakami albo szpitalnikami i osadził ich na terenie Prądnika Białego. Jako uposażenie nadał im też grunty w okolicznych miejscowościach. Duchacy wybudowali na Prądniku zabudowania klasztorne i szpitalne. W 1244 r. zostali przeniesieni do Krakowa, ale grunty poza miastem zachowali, stąd część wsi zwana także Prądnikiem Duchackim. Z czasem powstały tam folwarki i młyny, a na przełomie XV i XVI w. funkcjonował tu browar i kuźnie. Jeden z folwarków został zakupiony w 1479 r. przez Jana Długosza. Teren prądnika związany jest również z najstarszymi dziejami papiernictwa i drukarstwa. W 1493 r. powstała słynna papiernia Fryderyka Schylinga z Wissemberga, która w latach 1510-1525 należała do Jana Hallera, drukarza i księgarza krakowskiego, w latach 1508-1525 właściciela drukarni. Na Prądniku Białym w latach 1545-50 powstaje okazała podmiejska rezydencja krakowskich biskupów – renesansowa villa suburbana biskupa Bernarda Maciejowskiego. Obok dworu biskupiego z folwarkiem znajdował się renesansowy ogród. Wspomniana rezydencja stała się jednym z najbardziej prężnych ośrodków kultury renesansowej w Polsce, gdzie odbywały się słynne dysputy humanistów. Biskup gościł w pałacu wybitnych poetów np. Jan Kochanowski, Szymon Szymonowic, Łukasz Górnicki, których otaczał opieką i protekcją. Ten ostatni utrwalił w swoim utworze Dworzanin Polski odbywające się spotkania wrezydencji biskupów krakowskich. Dwór odrestaurował biskup Piotr Gembicki w połowie XVII w. Zniszczoną przez Szwedów rezydencję odbudował biskup Andrzej Trzebicki w 1665 r. czyniąc z niej okazały pałac. Został zniszczony przez Rosjan podczas konfederacji barskiej. W 1796 r. Austriacy włączyli Prądnik do dóbr rządowych i sprzedali prywatnym właścicielom. Obecny dwór zbudowano na początku XIX w. na fundamentach dawnego biskupiego pałacu, przebudowany w stylu klasycystycznym w latach 1812-46. W 1809 r. zatrzymał się w dworze Jan Henryk Dąbrowski z małżonką. Od 1974 r. do dziś ma tu swoją siedzibę Centrum Kultury Dworek Białoprądnicki. W gronie dzierżawców prądnickich znalazł się Jacek Kluszewski, właściciel Pałacu Krzysztofory, który w sąsiednim Pałacu Spiskim otworzył scenę teatralną. W 1798 r. zakupił kamienice przy ul. Szczepańskiej, które przebudował na potrzeby teatru i wznowił działalność rok później. W pobliżu dworu znajdował się dawny zajazd dla gości wybudowany w II połowie XVIII w. Według miejscowej tradycji miał odpoczywać Tadeusz Kościuszko w parku pod wielkim jaworem, który nazwano jego imieniem. Właśnie z tego miejsca Naczelnik miał wyruszyć pod Racławice. Przez stulecia Prądnik Biały podlegał parafii św. Ducha w Krakowie. Dopiero w 1983 r. została na tym terenie erygowana parafia pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Matki Kościoła, a w 1991 r. kolejna św. Karola Boromeusza (na os. Żabiniec). Prądnik Biały został włączony w granice Krakowa w 1941 r. jako XXXVIII dzielnica katastralna.

Kolejną miejscowością jest Górka Narodowa wzmiankowana w 1389 r., gdy należała do kapituły katedralnej krakowskiej. Od XV w. notowana jest karczma i zespół dworski należący do kapituły. W latach 1803-05 władze austriackie odebrały jej Górkę wraz z innymi wsiami. W 1815 roku należała do Rzeczypospolitej Krakowskiej, stad nazwa Górka Narodowa, którą nosiła od tego czasu. W latach 40-tych XIX w. obszar dworski należał do Antoniego Helcla. Zabudowa dworu została przebudowana na przełomie XIX i XX w. w rezydencję zwaną od dawnych właścicieli Pałacem Buszczyńskich. Wieś od czasów średniowiecza podlegała parafii Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Zielonkach. Dopiero w 2001 r. erygowano parafię Chrystusa Króla. Górka Narodowa została włączona do Krakowa w 1941 r. jako XXXIX dzielnica katastralna.

Witkowice sąsiadujące z Górką Narodową posiadają bogatą przeszłość. W 1248 r. proboszcz krakowski Wit podarował je Kapitule Katedralnej Krakowskiej, a król Kazimierz Jagiellończyk przeniósł z prawa polskiego na magdeburskie. Witkowice były jedną z bogatszych wsi kapitulnych, której dzierżawcami były znane osoby np. w XV w. Mikołaj ze Sienna herbu Dębno, kanonik krakowski i gnieźnieński. W XVI w. natomiast wieś dzierżawił Bernard Wapowski, wybitny kartograf polski, historiograf, sekretarz króla Zygmunta I Starego. Na terenie wsi znajdował się dwór, z barokową kaplicą św. Marii Magdaleny w ogrodzie zbudowaną w 1678 r., zabudowania folwarczne oraz browar. W 1918 r. z inicjatywy Komitetu Książęco-Biskupiego, na którego czele stał biskup krakowski książę Adam Stefan Sapieha powstał w Witkowicach szpital dla dzieci chorych na jaglicę (zakaźne zapalenie spojówek). Kuratorem i opiekunem szpitala był Emil Godlewski, embriolog, prof. Medycyny na Uniwersytecie Jagiellońskim. W okresie międzywojennym funkcjonował tu Zakład Leczniczo-Wychowawczy, początkowo umieszczony w barakach po wojsku. Zabudowania szpitalne spłonęły w 1927 r., a odbudował architekt Wacław Krzyżanowski w latach 1927-28. Zaprojektował też kaplicę szpitalną Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. Obecnie zespół szpitalny funkcjonuje jako Wojewódzki Szpital Okulistyczny. Witkowice zostały włączone w granice Krakowa w 1941 r. jako XXXIX dzielnica katastralna. Wieś od czasów średniowiecza podlegała parafii Narodzenia NMP w Zielonkach. Dopiero w 2000 r. została w Witkowicach erygowana parafia św. Marii Magdaleny. W latach 90-tych XX w. powstało na terenie dzielnicy osiedle domów jednorodzinnych Witkowice Nowe.

Tonie, to największy obszarowo organizm na terenie dzielnicy. Pierwszy raz wzmiankowane w 1224 r. przy okazji przekazania wsi kapitule krakowskiej. W 1389 r. król Władysław Jagiełło przeniósł wieś z prawa polskiego na prawo niemieckie magdeburskie. We wsi znajdował się dwór, duży folwark kapitulny, staw oraz lasy. Spośród wybitnych postaci wśród posiadaczy Toń należy wymienić Bernarda Wapowskiego wybitnego kartografa i historiografa oraz Wacława Sierakowskiego, kanonika i proboszcza katedry wawelskiej, po którego śmierci w 1806 r. wieś przeszła na własność państwa austriackiego. Od 1820 r. Tonie dzierżawił generał Franciszek Paszkowski, a po nim jego bratanek. W latach 1901-12 w dworze mieszkał z rodziną Lucjan Rydel, gdzie powstało wiele utworów m.in. Betlejem Polskie. Tonie zostały włączone do Krakowa w 1941 r. jako XXXVII dzielnica katastralna.

Z Toniami sąsiadują Bronowice Wielkie (zwane też niemieckimi) po raz pierwszy wzmiankowane w 1247 r. w dokumencie opata tynieckiego Kosmasa, który nadaje wieś kościołowi św. Jerzego na zamku krakowskim. Wieś została lokowana na prawie niemieckim średzkim przez mieszczan krakowskich: Henryka i Gerarda. W 1351 r. opat Jan z Tyńca ufundował czwartą prebendę kanonicką w kościele św. Jerzego, której uposażenie stanowiły Bronowice Wielkie. W latach 1464-72 sołtysem był Jerzy Kesling, wójt sądu najwyższego prawa niemieckiego na zamku królewskim w Krakowie, za sprawą , którego król Kazimierz Jagiellończyk przeniósł wieś na prawo niemieckie magdeburskie. Natomiast król Zygmunt August w 1562 r. potwierdził dokonany przez opata tynieckiego Jana Łowczowskiego przekaz kanonii bronowickiej w kolegiacie św. Jerzego na rzecz Akademii Krakowskiej. Kolejny król Stefan Batory i biskup Franciszek Krasiński potwierdzili donację – prawo patronatu. Aby wspomóc Akademię kanonik krakowski Michał z Wiślicy dokonał zapisu na jej konto 100 złp. na zakup sołectwa bronowickiego. W 1792 r. Szkoła Główna Koronna (zmieniono nazwę Akademii) podjęła uchwałę o oczynszowaniu wsi. W 1882 r. posiadłość dworską w Bronowicach Wielkich zakupił zamożny kupiec krakowski Jan Fischer, który wybudował eklektyczny pałac i założył park dworski. Ponadto rodzina Fischerów ufundowała w latach 1886-95 neogotycką kaplicę, która miała służyć wiernym zarówno z Wielkich jak i Małych Bronowic. Na przełomie XIX i XX w. na terenie Bronowic powstało szereg fortyfikacji austriackich. Bronowice Wielkie zostały włączone do Krakowa w 1941 r. jako XXXVI dzielnica katastralna. Od czasów średniowiecza wieś podlegała parafii św. Szczepana w Krakowie. Dopiero w 1909 r. erygowano w Bronowicach Wielkich parafię Stygmatów św. Franciszka z Asyżu. Kościół zbudowano na bazie kaplicy Fischerów, a rozbudowano w latach 1976-80 (proj. Antoni Mazur). W tym samym roku co parafia został poświęcony cmentarz na Wróżej Górze (Pasterniku), gdzie znajdują się m.in. grobowce rodzin Rydlów i Tetmajerów. Od II połowy XX w. następuje urbanizacja dzielnicy. W 1955 r. przy ul.   Radzikowskiego otwarto zakład Farmakologii PAN, który przejął Stację Hodowli Roślin leczniczych. W kolejnych latach obok powstał zespół budynków Instytutu Fizyki Jądrowej PAN.

Na terenie dzielnicy znalazła się też część Krowodrzy leżąca na północ za torami kolejowymi.W 1909 r. wrócił do Krowodrzy fragment jej ziem przekazany Prądnikowi w drodze wymiany kilka wieków wcześniej. Na tym terenie jeszcze pod koniec XIX w. powstał Miejski Zakład Kontumacyjny, który zajmował się dezynfekcją. Jednak gdy na początku XX w. funkcję kontumacji przejęła rzeźnia na Grzegórzkach w latach 1913-1915 powstał Miejski Zakład Sanitarny. Budynki kompleksu szpitalnego zaprojektował znakomity architekt Jan Zawiejski. W tym samym okresie wzniesiono również modernistyczną kaplicę, zachowaną do dziś. Miejski Zakład Sanitarny został przemianowany na Miejski Szpital Zakaźny im. Dr Anki, a obecnie Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II (ul. Prądnicka 80). Natomiast w 1934 roku powstał Szpital Ubezpieczalni Społecznej im. G. Narutowicza (ul. Prądnickiej 35-37), według projektu Wacława Krzyżanowskiego. W owym czasie był to największy i najnowocześniejszy szpital w Krakowie. Obecnie nosi nazwę Szpital Miejski Specjalistyczny. Tuż obok szpitala w latach 1927-30 powstał Dom Wychowawczy dla Opuszczonych Chłopców im. ks. K. Siemaszki (proj. Stefan Piwowarczyk). Na tę część Krowodrzy przemysł wkroczył na początku XX w. Powstała Fabryka Farb Tęcza (ul. Prądnicka 72), a w 1929 roku zakłady Artigraph Towarzystwo Drukarskie na Papierze i Blasze S.A. (ul. Prądnicka 63, w pobliżu dworca towarowego) – obecnie Przedsiębiorstwo Opakowań Blaszanych Opakomet. Od lat 60-tych zaczynają na dawnych polach krowoderskich powstawać nowoczesne osiedla blokowiska: Krowodrza, XXX-Lecia (Krowodrza-Górka), Azory, gdzie pierwsze osiedle murowanych domków jednorodzinnych powstało już w 1932 r. Już na rozbudowanym osiedlu Azory powstał w latach 1973-75 kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny o wyróżniającej się interesującej architekturze (proj. Przemysław Gawor i Małgorzata Garbacka). W latach 1979-90 na osiedlu Krowodrza zbudowano nowoczesny kościół św. Jadwigi Królowej (proj. Romuald Loegler i Jacek Czekaj) dla nowo utworzonej parafii krowoderskiej, która została wydzielona z parafii św. Szczepana.

Znajdujące się na terenie Dzielnicy IV miejscowości zostały włączone do Krakowa w 1941 roku. Były to wsie głównie o charakterze rolniczym, posiadające duży potencjał terenów do zabudowy. Do dziś na tym terenie zachowano stosunkowo dużo obszary zieleni. Zagospodarowywane po II wojnie światowej. Natomiast Krowodrza, której zasadnicza część znajduje się w Dzielnicy V, już od 1910 r. była w granicach Krakowa.

Opracowała Małgorzata Niechaj